VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH TỪ NGÔN NGỮ CHUNG ĐẾN LỜI NÓI CÁ NHÂN

Tuần 1

VÀO PHỦ CHÚA TRỊNH

TỪ NGÔN NGỮ CHUNG ĐẾN LỜI NÓI CÁ NHÂN

Đề

1. Giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh được thể hiện như thế nào?
2. Trước cảnh sống xa hoa nơi phủ chúa, tác giả đã thể hiện thái độ như thế nào?
3. Hãy chỉ ra những đặc sắc trong nghệ thuật của tác giả.
4. Anh (chị) hãy phân tích tâm trạng và cảm nghĩ của Lê Hữu Trác khi chữa bệnh cho thế tử.
5. Qua đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh, anh (chị) hiểu gì về con người tác giả?
6. Tính chung trong ngôn ngữ của cộng đồng được thể hiện qua những phương diện nào?
7. Thế nào là cái riêng trong ngôn ngữ cá nhân? Lấy ví dụ minh họa.
8. Anh (chị) hiểu thế nào về mối quan hệ giữa ngôn ngữ chung và lời nói cá nhân? Lấy ví dụ minh họa.
9. Nhận xét về sự chuyển đổi nghĩa của các từ “buộc” trong các câu thơ sau:

Tôi muốn buộc giá lại

Cho hương đừng bay đi

(Xuân Diệu)

Tôi buộc lòng tôi với mọi người

Để tình trang trải với trăm nơi

(Tố Hữu)

10. Nhận nhét về trật tự từ ngữ trong các câu thơ sau, cách sắp đắt như thế được hiệu quả giao tiếp như thế nào?

Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái

Một tiếng trên không ngỗng nước nào?

(Nguyễn Khuyến)

Mây vắng, trời trong, đêm thủy tinh,

Linh lung bóng sáng bỗng rung mình

(Xuân Diệu)

Đáp án

1. Giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trính Vào phủ chúa Trịnh được thể hiện qua việc tái hiện quang cảnh và cách sinh hoạt khác xa với cuộc sống đời thường:

– Cách trang trí, đồ đạc, quang cảnh tráng lệ, lộng lẫy trong phủ chúa.

– Cung cách sinh hoạt, cách nói năng, thưa gửi giữa mọi người có tính lễ nghi, quyền uy tột độ, qua đội ngũ người hầu kẻ hạ đông đảo và cách hưởng thụ xa hoa.

2. Thái độ của tác giả trước cảnh sống xa hoa nơi phủ chúa:

– Không bộc lộ trực tiếp.

– Không đồng tình với cuộc sống xa hoa.

– Dửng dưng với cán dỗ vật chất.

3. Những đặc sắc trong nghệ thuật của tác giả:

– Quan sát thực tế, chú ý mô tả được những chi tiết tuy nhỏ nhưng rất điển hình, gây ấn tượng.

– Nghệ thuật ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động.

– Các sự việc hiện tượng được kể theo một trật tự nhất định, có diễn biến theo trình tự thời gian, không gian.

– Ngôn ngữ súc tích, gợi tả được cái thần của cảnh và vật.

4. Tâm trạng của tác giả khá phức tạp:

– Hiểu rõ bệnh của thế tử và có cách chữa bệnh đúng nhưng lại sợ chữa có hiệu quả ngay sẽ được chúa tin dùng, bị công danh trói buộc, không thể trở về nhà.

– Nhưng nếu cho thế tử uống thứ thuốc vô thưởng vô phạt sẽ trái với y đức và lương tâm, phụ lòng ông cha.

– Cuối cùng lương tâm trung thực của người thầy thuốc đã thắng. Điều đó chứng tỏ tác giả không chỉ là một thầy thuốc giỏi mà còn là người thầy thuốc có lương tâm, y đức.

5. Qua đoạn trích Vào phủ chúa Trịnhcó thể thấy con người tác giả, lúc thấp thoáng là người quan sát cảnh vật và sinh hoạt trong phủ chúa, lúc lại hiện rõ với những suy tư và tâm trạng. Phẩm chất nổi bật:

– Là một người thầy giỏi, có kiến thức sâu rojng và già dặn kinh nghiệm (thể hiện qua việc phát hiện ra nguồn gốc căn bệnh của thế tử: do thế tử ăn quá no, mặc quá ấm…).

– Là một thầy thuốc có lương tâm và đức độ (thể hiện qua việc đấu tranh nội tâm khi quyết định bốc thuốc cho thế tử).

– Là người có phẩm chất cao quý, khinh thường danh lợi, quyền uy, yêu tự do và nếp sống thanh đạm nơi quê nhà.

6. Tính chung trong ngôn ngữ của cộng đồng được thể hiện qua:

– Những yếu tố chung trong lời nói: các âm, thanh điệu, âm tiết, từ, ngữ cố định…

– Các quy tắc và phương thức chung trong cấu tạo và sử dụng các đơn vị ngôn ngữ: quy tắc cấu tạo từ, cấu tạo cụm từ, câu, đoạn, văn bản, các phương thức chuyển nghĩa, chuyển đặc điểm ngữ pháp của từ, phương thức sử dụng trực tiếp hoặc gián tiếp các câu…

7. Cái riêng trong ngôn ngữ cá nhân thể hiện qua:

– Giọng nói (cách phát âm, âm lượng, tốc độ, cao độ, trường độ…).

– Vốn từ ngữ cá nhân.

– Những biến đổi cái chung có sẵn trong cách tạo lập và bộc lộ ngôn ngữ: biến đổi nghĩa hay dạng thức của từ, biến đổi sự kết hợp của từ ngữ…

– Sự sáng tạo ra sắc thái mới cho từ, tạo ra từ ngữ mới hoặc các kết hợp từ ngữ mới…

– Việc vận dụng linh hoạt, sáng tạo các quy tắc và phương thức ngôn ngữ chung: cách tạo câu bỏ thành phần, câu đặc biệt…

Ví dụ minh họa:

– Nghệ thuật đảo ngữ trong hai câu thơ của Bà Huyện Thanh Quan (biến đổi sự kết hợp của từ ngữ khác với trật tự thông thương) gây hiệu quả nghệ thuật, nhấn mạnh giá trị gợi tả, gợi cảm của các từ lom khom, lác đác:

Lom khom dưới núi tiều vài chú

Lác đác bên sông chợ mấy nhà

8. Mối quan hệ giữa ngôn ngữ chung và lời nói cá nhân là mối quan hệ giữa cái chung và cáo riêng. Ngôn ngữ chung và lời nói cá nhân có mối quan hệ biện chứng và thống nhất với nhau.

– Nếu không nắm vững ngôn ngữ chung thì không thể tạo ra lời nói cá nhân cũng như không thể hòa nhập trong giao tiếp xã hội và lĩnh hội lời nói của các cá nhân khác.

– Ngôn ngữ chung được hiện thực hóa trong lời nói cá nhân, được biến đổi và phát triển trong chính quá trình mỗi cá nhân sử dụng ngôn ngữ chung để tham gia giao tiếp. Sự biến đổi ngôn ngữ trong lời nói cá nhân cũng có tác dụng thúc đẩy sự phát triển của ngôn ngữ chung, tuy nhiên những biến đổi này cần tuân theo những quy tắc và phương thức chung mới có hiệu quả.

– Ví dụ: từ mặt trờicó nghĩa chung là chỉ mặt trời, một hiện tượng tự nhiên, nhưng được khai thác theo những khía cạnh riêng trong mỗi câu thơ:

Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ

Mặt trời chân ló chói qua tim.

(Mặt trời là lí tưởng cách mạng soi đường cho tác giả)

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ

(Mặt trời tượng trưng cho Bác Hồ với sự tỏa sáng rực rỡ)

Mặt trời của mẹ con nằm trên lưng

(Mặt trời là đứa con, niềm vui, niềm hạnh phúc tỏa sáng cho cuộc đời người mẹ)

9. Nhận xét về chuyển đổi nghĩa của từ “buộc” trong các câu thơ:

– Trong từ điển, “buộc” có nghĩa là làm cho bị giữ chặt ở một vị trí bằng sợi dây.

– Ở câu thơ thứ nhất: “buộc” được chuyển nghĩa với mong muốn là gió ngừng lại hoặc không có gió.

– Câu thơ thứ hau, “buộc” chuyển nghĩa chỉ sự gắn bó tự nguyện của người chiến sĩ cách mạng với nhân dân cần lao.

Đây là sự chuyển đổi, sáng tạo lời nói cá nhân của mỗi nhà thơ khi vận dụng vốn từ ngữ chung, quen thuộc.

10. Các câu thơ sử dụng nghệ thuật đảo ngữ (đảo chủ ngữ, vị ngữ) để tạo nên âm hưởng và hiệu quả nghệ thuật của đoạn thơ.

– Ở hai câu thơ của Nguyễn Khuyến, các số từ mấy, mộtđược đặt đầu câu tạo ấn tượng về sự thưa thớt, ít ỏi.

– Ở hai câu thơ của Xuân Diệu, gợi tả cảnh vật Mây vắng, trời trong, đêm thủy tinh, nhấn mạnh sắc thái của từ lung linh, gợi cảm giác về một không gian trong trẻo và tĩnh lặng.