BẾN QUÊ

BẾN QUÊ

(Trích)

1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VĂN BẢN
2. Xuất xứ: Truyện ngắn Bến quê in trong truyện cùng tên của Nguyễn Minh Châu, xuất bản 1985
3. Tóm tắt: Nhĩ – nhân vật chính của truyện – từng đi khắp mọi nơi trên trái đất, cuối đời lại bị cột chặt vào giường bệnh vì căn bệnh hiểm nghèo, đến nỗi không thể tự dịch chuyển lấy vài mươi phân trên chiếc giường hẹp kê bê cửa sổ. Vào buổi sáng đầu thu ấy, Nhĩ đã khám phá ra vẻ đẹp bình dị mà quyến rũ của bãi bồi bên kia sông ngay phía trước cửa sổ nhàc mình mà anh chưa đặt chân tới. Cũng như đến lúc nằm liệt giường, nhận sự chăm sóc đến từng miếng ăn ngậm nước của người vợ, Nhĩ mới cảm nhận được hết nỗi vất vả, sự tần tảo và tình yêu thương thầm lăng của vợ mình.Anh khao được một lần đặt chân lên cái bờ bãi bên kia sông, nhưng không thể. Anh nhờ câu con trai thực hiện giúp mình giấc mơ ấy nhưng cậu ta không hiểu, đã xa vào đám chơi cờ thể bên đường và có thể lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày. Nhĩ đã được chiêm nghiệm cái quy luật đầy nghịch lí của  con người. Khi con đò sắp chmaj vào mũi bờ đất ben này Nhĩ thu hết tâm lực của mình ra ngoài cửa sổ, giơ cánh tay gầy guộc khoát khoát- y như đang khẩn thiết ra hiệu cho một người nào đó.
4. Đặc điểm nội dung nghệ thuật

• Qua cảnh ngộ và tam trang của nhân vật Nhĩ, truyện gửi gắm những suy ngẫm sâu sắc của nhà văn về con người và cuộc đời, thức tỉnh mọi ngừi sự trân trọng vẻ đjep và sự bình dị, gần gũi của gia đình, quê hương
• Truyện thành công trong việc tạo dựng tình huống, nghịch lí. Trần thuật qua dòng nội tâm nhan vật, hình ảnh mang tính biểu tượng.
• ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN VĂN BẢN

1. Tình huống truyện

• Tình huống truyện được đặt ra bằng sự nhớ lại và suy nghĩ của một người sắp phải từ giã coi đời, mang tính nghịch lí. Anh Nhĩ làm một công việc cho anh có điều kiện đi khắp mọi nơi trên thế giới- “ suốt đời Nhĩ đã từng đi không sót một xó xỉnh nào trên Trái đất”. thê mà đến cuối đời, căn bệnh quái ác khiến anh hầu như liệt hoàn toàn, không thể tự di chuyển dù chỉ là nhích người đến bên cửa sổ. Bênh tật đã cột chặt anh vào giường bệnh và hành hạ như thế hàng năm trời. Vào sáng hôm ấy, khi Nhĩ muốn nhích người đén bên cửa sổ, thì việc ấy khó khan như phải đi một vòng trái đất và phải nhờ sự giúp đỡ của những đứa trẻ hàng xóm.
• Tình huống ấy dẫn đến mọt tình huống thứ hai, cũng đầy nghịch lí. Khi nhĩ phát hiện thấy vẻ đẹp của bãi bồi bên kia sông mà anh chưa hề bao giờ đi đén vào ao ước được đặt chân lên đó, nhưng biết rằng không bao giwof có thể còn thực hiện được, anh nhờ cậu con trai trait hay mình thực hiện khát khao đó. Nhưng rồi cậu ta lại sa vào một đám phá cờ thế và có thể lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày.
• Tạo ra một chuỗi những tình huống nghịch lí ấy, tác giả muốn lưu ý người đọc đến một nhận thức về cuộc đời: Cuộc sống và số phận con người chưa đầy những điều bát thường, những nghịch lí vượt ra ngoài dự định và ước muốn về những hiểu biết và cả những toan tính của con người. Sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp của sự gần gũi như cái bãi bồi bên kia sông hay người vợ tần tảo, giàu tình yêu và dức hy sinh thì đến khi sắp từ giã cuộc đời, Nhĩ mới cảm nhận thấm thía được nhưng anh đã không thể đặt chân lên bãi bồi bên kia sống cũng như không còn có thể mang lại hạnh phúc cho người vợ yêu thương, dẫu có ân hận, đau xót đến cháy long. Đặt ra tình huống về khả năng có hạn của con người, tác giải muốn thức tỉnh người đọc, gợi cho mỗi người tự nhìn lại mình trong cuộc sống, trong đối nhân xử thể. Truyện cũng gợi ra nội dung mang tính tổng kết những trải nghiệm của cả đời người: “Con người ta trên đường đời thật khó tránh được những điều vòng vèo chùng trình”, và những giá trị gần gữi, đích thực, bình dị mà bền vững sâu xa trong cuộc sống có khi bị vô tình, lãng quên, đến cuối đời mới nhận ra được. Tình huống truyện ở đây đã góp vào sự thành công của tác phẩm.

1. Cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật Nhĩ
2. Cảm nhận của Nhĩ về vẻ đẹp của thiên nhiên

Trong buổi sáng đầu thu hôm ấy, nhìn từ khung cửa sổ căn phòng cua mình, Nhĩ đã phát hiện ra vẻ đẹp lạ lùng của cái bãi bồi bên kia sông mà anh đã vố tình “ bỏ quên” cả một đời. Cảnh vật hiện ra ngoài khung cửa sổ gian gác đẹp như một bức tranh. Bức tranh đẹp nhưng muốn màu tâm trạng. Niềm khao khát sống và tình yêu quê hương của người biết mình đã ở điểm nút của sự sống khiến Nhĩ càng thấy cảnh đẹp và thân thiết, quý giá vô cùng. Cảnh trải ra theo tầm nhìn, từ gần đến xa, tạo thành mọt không gian có chiều sâu, rộng: từ những bông hoa bằng lăng ngay phía ngoài cửa sổ đến con sông Hồng, vòm trời và sau cùng là bài bồi bên kia sông. Mỗi cảnh vật hiện ra với vẻ đẹp riêng, đường nét, màu sắc rất tạo hình và gợi cảm mà chỉ có thể cảm nhận được bằng những cảm xúc kinh tế. Những bông hoa bằng lăng cuối cùng thưa thớt nhưng lại đậm màu sắc hơn. Con sông Hồng đỏ nhạt, mặt sông nhu rộng thêm ra. Vòm trời như cao hơn, những tia nắng sớm đang từ từ di chuyển từ mặt nước lên những khoảng bờ bãi bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trước khuôn cửa sổ gian gác nhà Nhĩ một thứ màu càng thau xem với màu xanh non- Những màu sắc than thuộc quá như da thịt, hơi thở của màu đất mơ. Không gian và cảnh sắc ấy vốn quen thuộc và gần gũi, nhưng lại rất mới mẻ với Nhĩ, tưởng như lần đầu tiên anh cảm nhận được vẻ đẹp và sự giàu có của nó. Nhưng đó cũng là lúc anh sắp mất nó vĩnh viễn, vì thế sự cảm nhận của Nhĩ mang một niềm ân hận à nỗi đau xót xa da diết bởi anh “từng đi không sót một xó xỉnh nào trên trái đất” vạy mà lại chưa từng đặt chân lên “ cái bờ bên kai sông Hồng ngay trước cửa nhà mình”.

1. Cảm nhận của Nhĩ về Liên- vợ anh

• Ngòi bút Nguyễn Minh Chu thường rất mực ưu ai với các nhân vật nữ của mình, họ mang trong mình thiên tính nữ với nét đẹp muôn thuở của long yêu thương, đức hy sinh, tận tuy. Chị Liên là một nhân vật như thế, và qua cái nhìn ủa Nhĩ, nhân vật vàng hiện lên với vẻ đẹp đáng quý. Bệnh tật hiểm nghèo kéo dài, tát cả phải trông vào sự chăm sóc của vợ con, và trong cái buổi sáng hôm ấy, Nhĩ đã nhận ra bằng trực giác, thời gian của đời mình chẳng còn được bao lâu nữa ( anh hỏi vọ: “Đêm qua lúc gần sàn em có nghe thấy tiếng gì không?” và “ Hôm nay đã là ngày mấy rồi em nhỉ?”, còn Liên đã cảm nhậ được tình cảnh ấy của Nhĩ, nên chị lảng tránh rả lời những câu hỏi của của anh), anh mới cảm nhận thấm thía về người vợ của mình. Lần đầu tiên Nhĩ để ý kĩ Liên mặc tấm áo vá, những ngón tay gầy guộc ây yếm vuốt ve bên vai anh, và anh đã nhận ra tất cả tình yêu thương, sự tàn tảo, đức hy sinh thâm lặng của vợ. Anh nói với vợ nhưng lời ân hận xót xa: “ suốt đời anh chỉ làm em khổ tâm… mà em vẫn nìn thinh”. Những cái tưởng rât quen thuộc, bình thường giờ đối với Nhĩ cũng trở nên than thiết vô cùng- tiếng người vợ đi lại dọn dẹp và dặn dò con, tiếng rót nước lẫn mùi thuốc bắc… anh cảm nhận được cái nhẫn nhục đẹp đẽ của vợ mình qua “ tiếng bước chân rón rén quen thuộc suốt cra một đời người đàn bà trên những bậc gỗ mòm lõm”. Giờ đây, Nhĩ mới thực sự thấu hiểu với long biết ơn sâu sắc người vợ của mình: “.. Cũng như cánh bãi bồi đang nằm phơi mình trên kia, tâm hồn Liên vẫn giữ nguyên vẹn những nét tần tảo và chịu đựng hy sinh từ bao đời xưz và cũng nhờ có đó mà sau nhiều ngày tháng bôn tẩu, Nhĩ đã tìm thấy được nơi nương tựa là gia đình trong những ngày này”. Nhĩ-  con người của một thời huya hoàng cho đến ngày không còn khả năng đi lại mới phát hiện ra vẻ đẹp của bến quê cũng như vẻ đẹp tâm hồn đáng quý chủa người vợ. Trước khi bị ốm, Nhĩ như là biểu tượng cho con người “thời đại”. Điều đáng trách là con người ấy chỉ biết đến những công việc cao sang, những chân trời xa ngái nhưng lại thờ ơ vô tifh với những gì gần gũi, bình dị xung quanh, kể cả người vợ suốt đpời yêu thương, tạn tụy. Anh đã hiểu ra người vợ- gia đình cũng như bến quê, là cái mà mình cả đời bôn tẩu kiếm tìm, đó là nơi neo đậu nơi trở về, nơi nương tựa bình yên nhất, kể cả trong những ngày khó khan nhất của cuộc đời. Sự thấu hiểu muộn màng này của Nhĩ  thật cần thiết và dẫu sao nó cũng mang lại cho anh sự thanh thản, bình  yên, tin cậy.

1. Niềm khao khát của Nhĩ được đặt chân lên bãi bồi bên kia bến sông

• Buổi sáng hôm ấy, khi nhận ra vẻ đẹp ở bên kia ô cửa sổ, đồng thời cũng hiểu rằng mình sắp phải ra biệt cõi đời, ở Nhĩ bừng dậy niềm khao khát cháy long và vô vọng là được đặt chân lên cái bãi bồi bên kia sông. Đó chính là sự thức tinh về những giá trị bền vững bình dị và sâu xa của cuộc sông, những giad trị mà người ta đẽ dàng vô tfnh bỏ qua, lãng quên nhât là lúc còn trẻ khi những khát vọng xa vời cuốn người t đi. Sự thức nhận này thường chỉ đến với người t thì đã ở độ từng trải, với Nhĩ đó là lúc cuối đời, khi phải nằm liệt giường bệnh. Vì thế sự thức tỉnh xen lẫn niềm ân hận, xót xa: “ Họa chăng chỉ có anh đã từng trải, đã từng in gót chân khắp mọi chân trời xa lạ mới nhìn thấy hết sự giàu có lẫn mọi vẻ đẹp của một cái bãi bồi sông Hồng ngay bờ bên kia, cả trong những nét tiêu xơ và cái điều riêng anh khám phá thấy giống nhu một niềm say mê pha lẫn nỗi ân hận, đau đơn, lời lẽ không bao giờ giải thích cho hết”.

1. Câu chuyện của Nhĩ với câu con trai và sự chiêm nghiệm của anh về quy luật của một đời người

• Cái bãi bồi bên kia sống ngay trước cửa nhà Nhĩ gần gũi là thế những đã xa lắc, là miền đất ước mơ với Nhĩ nhưng anh đã bất lực tòng tâm. Không thể làm được điều mình khao khát, Nhĩ nhờ cậu con trait hay mình sang bên kia sông, đặt chân lên cái bãi phù sa màu mỡ. Nhưng đứa con không hiểu được ước muốn của cha, nên đã đi một cách miễn cường và sa vào một đám giải cờ thế, và có thể lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày, Nhĩ từng chơi phá cờ thế nhiều trên hè phố, “thật là không dứt ra được”. Từ đó, Nhĩ nghiệm ra một quy luật phổ biến ủa đời người: “con người ta trên đuoèng đời thật khó tránh khỏi những cái vòng vèo hoặc chùng chình”. Nhĩ không trách con, bởi vì “ vả lại nó đã thấy có gì đáng hấp dẫn ở bên kia dông đâu chứ”.
• Khi cậu con trai bắt đầu cuộc hành trình thì Nhĩ cũng bắt đàu hành trình của minh: anh cố thu hết tàn lực lết dần đến chiếc phản gỗ, nhắc mình ra ben ngoài phiến nệm nằm, đối với anh như đã đi nửa vòng trái đất, anh mệt lửu, đau nhức, “ nửa vòng” còn lại, anh phải nhờ sự giúp đỡ của đám trẻ con hàng xóm- nhung bàn tay “ chua lòm mùi nước dưa” lại là cứu cánh bình dị, để được ngồi sát bên cửa sổ. Khi đứa con còn “ chùng chình” trong cuộc chơi, mối lo âu con có thể bỏ lỡ chuyến đò cuối cùng, sự nôn nóng với thời gian cạn kiệt của mình, khiến Nhĩ cứ bị hút vào cánh buồm của con đò- nhìn từ cầu nối tới bến quê mơ ước- cánh buồm vá bình dị mà quý giá- để mũi nan rộng vành như một nhà thám hiểm đặt từng bước chân cái mặt đất dính từng lớp đất phù sa. Nhĩ xúc động mạnh, “mặt mũi đỏ rựng khác thường, hai mắt lonh lanh chứa một nỗi say mê đầy đau khổ. Cả mười đầu ngón tay Nhĩ đang bấu chặt vào đầu cửa sổ, những ngón tay vừa bấu chặt vừa run lẩy bẩy”, và khi con đò sắp chạm vào bờ đất bên này, anh”cố thu nhặt hết mọi sức lực cuối cùng còn sót lại để đu minhg nhô người ra ngoài, giwo một cánh tay gầy guộc ra phía ngoài cửa sổ khoát khoát y như đang khẩn thiết ra hiệu cho một người nào đó”, Hành động có vr kì quặc này có thể hiểu là anh đang nôn nóng thúc dục con trai hãy mau về kẻo lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày. Điều đó còn mang ý nghĩa khái quát lớn hơn. Đó là ý muốn thức tỉnh mọi người vượt lên cái vòng vèo, “chùng chình” mà ta đang sa vào trên đường đời để hướng tới những giá trị đích thực vốn rất gần gũi, bình dị và bền vững.
• Nhân vật Nhĩ là nhân vật tư tưởng, một loại nhân vật nổi tiếng trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu giai đoạn 1975. Nhà văn đã gửi gắm những suy ngẫm, triết lí, về con người và cuộc đời qua nhân vật vẫn sống động, không bị biến thành cái loa phát ngôn cho tác giả bởi những suy ngẫm, triết lí đã được chuyển hóa vào đời sống ngội tâm nhân vật với diễn biến của tâm trang dưới sự tác động của hoàn cảnh miêu tả tinh tế, hợp lí

4. Đặc sắc nghệ thuật

• Truyện có sự kết hợp giữa tự sự, trữ tình và triết lí, tạo được sự hấp dẫn riêng.
• Tác giả đã tạo dựng được những tình huống nghịch lí để nhân vật chiêm nghiệm, triết lí về cuộc đời, qua đó mang lại nhận thức có tính triết lí về cuộc đời người.
• Nhân vật Nhĩ là nhân vật tư tưởng thể hiện sự sáng tạo nghệ thuaatkj của Nguyễn Minh Châu, để nhà văn gửi gắm suy tư, chiếm nghiệm về cuộc đời.
• Miêu tả tâm lí nhân vật tinh tế, trần thuật theo dòng tâm trạng nhân vật.
• Đặc biệt, tác giả đã xây dựng nhiều hình ảnh, chi tiết mang tính ý nghĩa, biểu tượng, có sức chứa lớn về cảm xúc và tư tưởng. Đây là nét phong cách riêng của Nguyễn Minh Châu. Hầu như mọi hình ảnh trong truyện đều mang hai lớp nghĩa: nghĩa thực và nghĩa biểu tượng. Hai lớp nghĩa này gắn bó, thống nhất, khiến cho hình ảnh không bị mất đi giá trị tạo hình và sức bật gợi cảm để chỉ trở thành ước lệ, ý nghĩa biểu tượng được gợi ra từ hình ảnh thực nhưng phải đặt trong cả một hệ thống và soi chiếu với chủ đề của tác phẩm mới có thể hiểu đúng.
  • Những bông bằng lăng cuối mùa như đậm sắc hơn; tiếng tảng đất lở ở bờ sông bên này, khi cơn lũ đầu nguồn đã dòn về, đổ ụp vào trong giấc ngủ của Nhĩ lúc gần sáng: gợi về sự sống của Nhĩ đã ở vào những ngày cuối cùng
  • Đức con trai của Nhĩ sa vào đám chơi phá cờ thế bên lề đường gợi ra điều mà Nhĩ gọi là “ chùng chình”, “vòng vèo” mà trên đường đời người ta khó tránh khỏi.
  • Hành động và cử chỉ của Nhĩ ở cuối truyện cũng mang ý nghĩa biểu tượng( như đã nói ở trên)
• Ngôn ngữ và giọng điệu tác phẩm da diết, thâm trầm, đầy chất suy tư khiến người đọc xúc động và bị cuốn hút, cùng chiếm nghiệm và suy ngẫm
• TÁC PHẨM- TỪ NHIỀU GÓC NHÌN

1. …” không gian đó là “ một góc chân trời gần gũi” ngay đây. Vậy mà cả đời anh dã không đoái hoài ưởng đến. Đây là phút đôc thoại tự phần của nhân vật[…]. Đây chỉ là phút hối tiếc pha chút ân hận. Sao trong những năm tháng trải bước khắp mọi phương trời, ta lịa không một lần ngoái lại để nhìn ra vẻ đẹp của những gì thân quen gần gũi nhất, nơi đẻ ra ta, nuôi ta lướn thành người và là nơi ta sẽ nằm xuống mãi mãi trong lòng đất mẹ? Đó là một bước thức nhận của tâm hồn và trí tuệ của con người trên lộ trình quanh co của một đời người.

Bến sông la một không gian ước lệ tượng trưng trong truyền thống văn học. Ở đây, Nguyễn minh Châu không dựng một không gian bến sông như một không gian nào đó. Đây là bến quê ngay đầu tác phẩm. Nó là tất cra những phát hiện ấm áp tính người, tình đời của nhân vật và cũng là của tác giả trước những gì thân quen nhất, thương yêu nhất, những gì hồn nhiên, gần gũi nhất, những gì là giàu có, đẹp dễ và thuần  phác, cổ sơ nhất của mảnh đất sinh ra ta và sẽ nhận ta về khi nhắm mắt xuôi tay. Đó là “Bến quê”, là cuộc sống thường nhật của bao kiếp người lam lũ làm ăn vẫn thao thức hoài một câu hỏi lớn về hạnh phúc.

Không gian bến quê vì vậy là một không gian mang tư tưởng quan niệm độc đáo của nhà văn về bước thức nhận c ủa đường đời. Chiếc phản hẹp, căn phòng, khung cửa sổ, cái bến sông, không gian nhỏ hẹp ấy là một không gian tìm tòi, là sự phát hiện cả một thế giới kì lạ  và đầy sức sống. Không gian “bến quê”, là một thức nhận sáng ngời của nhân vật về đường đời và cuộc sống. Nhưng oái ăm thay, nhân vật mang một đau đớn trong một giới hạn mang tính bi kịch, đã nhìn thấy chân lí mà không còn điều kiện để thực hiện. Đó là “ sự bất lực của thực tiễn” trước khát vọng lành mạnh như một “ yêu cầu tất yếu”. Đó là một “ tình huống thê giới” của một nhân vật bi kịch chân chính. Điều đó là một thức nhận tuy đau khổ nhưng ngời sáng, cảnh tỉnh cho con anh và lớp người kế bước. Vì vậy không gian nhỏ hẹp kia là thước đo không gian rộng lớn của nhân vật,…

2. “Trong một dung lượng chữ rất kiệm, chỉ khoảng 6 trang sách ( truyện có lẽ là một trong những truyện ngắn nhất của Nguyễn Minh Châu), nhà văn đã gửi gắm những chiêm nghiệm sâu sắc, minh triết về cuộc đời con người, chỉ có thể có khi một người đã đi gần trọn cuộc đời mình, nhìn lại và vượt qua mọi ham hố dnah vọng, để thấu đạt tới những giá trị bền vững của cuộc sống.

( Nguyễn Văn Long, Bến quê- sự chiêm nghiện về đời người hay là một bản di chúc nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu,

Cảm thụ và phân tích tác phẩm văn học 9, Tập hai, NXB giáo dục)

(Nguồn: “Học luyện – Ngữ văn 9”. Tác giả: Nguyễn Quang Trung – chủ biên)