LẶNG LẼ SAPA

LẶNG LẼ SAPA

(trích)

• KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VĂN BẢN

1. Hoàn cảnh sáng tác: Lặng lẽ Sa Pa được tác giả viết năm 1970, sau chuyến đi Lào Cai.

• Truyện rút ra từ tập Giữa trong xanh  in năm 1972.

2. Tóm tắt: Lặng lẽ Sapa kể về cuộc gặp gỡ tình cờ giữa 4  nhân vật: onng họa sĩ già, cô kĩ sư mới tốt nghiệp, bác lái xe và anh thanh niên làm việc ở trạm khí tượng trên đỉnh Yên Sơn, trong khồn đầy nửa tiếng khi xe của họ dừng lại nghỉ. Ông họa sĩ và cô gái lên thăm nơi ở và làm việc của anh tha h niên trên đỉnh núi. Ông bộc bạch với họ về công việc và cuộc sống của minh. Họa sĩ đã kịp ghi lại ki họa chân dung về anh. Anh giới thiệu với họa sĩ những người khác ở Sapa xứng dáng để vẽ hơn.Họ chia tay trong tình cảm lưu luyến, xúc động.
3. Đặc điểm nội dung, nghệ thuật

• Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa  khắc họa thành công hình ảnh người lao động bình thường  mà tiêu biểu là anh thanh niên làm công tác khí tượng, một mình trên  đỉnh núi  Qua đó, truyện khẳng định vẻ đẹp của con người lao động và ý nghĩa  của những công việc thầm lặng.
• Tác phẩm thành công trong việc xây dựng tình huống, miêu tả nhân vật từ nhiều điểm nhìn, kết hợp tự sự và trữ tình.

1. ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN VĂN BẢN
   1. Tình huống cơ bản truyện và hệ thống nhân vật trong truyện

–   Lặng lẽ Sa Pa  được xây dựng trên tình huống đó là cuộc gặp gỡ tình cờ của mấy người khách trên chuyến xe với người thanh niên làm công tacs khí tượng trên đỉnh Yên Sơn ở Sa Pa.

• Tạo ra tình huống truyện ấy, tác giả đac để câu truyện được phát triển một cách tự nhiên, , giới thuệ nhân vật chính một cách thuận lợi để nhân vật hiện ra qua cái nhìn ân tượng của nhan  vật khác, đồng thời góp phần làm rõ chủ đề tác phẩm ngợi ca những người lao động bình thường mà đáng quý quanh ta.
• Nhân vật trung tâm là anh than h niên, tạo nên “một bức chân dung”. Nhân vật được hiện lên trong khoảnh khắc với một  số nét đẹp nhưng chưa được xây dựng thanh một tiusnh cách hoàn chỉnh và hầu như chưa có cá tính.

Các nhân vật phụ xuất hiện trực tiếp và gián tiếp có vai trò làm nổi bật nhân vật chính và góp phần thể hiện chủ đề và tư tưởng tác phẩm.

2. Nhân vật anh thanh niên

• Là nhân vật chính nhưng anh thanh niên không xuất hiện từ đầu tác phẩm mà hiển a trong cuộc gặp gỡ tình cờ với ông họa sĩ, cô kỹ sư qua giới thiệu của ông lái xe khi xe của họ dừng lại nghỉ. Chỉ chốc lát cũng đủ để mọi người kịp ghi nhận một cái nhìn một “kí họa chân dung” về anh, rồi dường như anh lại khuất lấp vào trong mây mù Sapa. Ah tự bộc lộ mình và còn thể hiện qua sự nhìn nhận, suy nghĩ, đánh giá của nhân vật khác.
• Hoàn cảnh sống và làm việc

Anh thanh  niên 27 tuổi, sống và làm việc trên đỉnh núi cao, quanh năm suốt tháng, bốn bề chỉ có cây cối và núi Sa Pa, là “ người cô độc nhất thế gian” ( như lời bác lái xe), từng hạ cây chắn oto lại để được trông nhìn và nghe tiếng người nói vì “them người” quá.

Công việc của anh là: “đo gió,đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dự vào việc báo thời tiết hang ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”, Công việc ấy đồi hỏi phải tỉ mỉ, chính xác, có tinh thần trách nhiệm cao ( nửa đêm, đúng giờ “ốp” thì dù mưa giá, tuyết, giá lạnh thê nào cũng phải trở dậy ra người trời làm công việc đã quy định). Thời tiết khắc nghiệt nơi núi cáo và phải làm việc vào cả ban đêm, xong việc trở về không tài nào ngủ lại được là khó khan không nhỏ. Sự vắng vẻ, heo hút, cuộc sống và công việc có phần đơn giản, đơn điệu,.. là thử thách thực sự đói với tuổi trẻ vốn xung sức và khát khao trời rộng, khát khao hành động, Nhưng cái gian khổ nhất với chàng trai trẻ ấy có lẽ là phải vượt qua sự cô đơn, vắng vẻ, quanh năm tháng ở nơi núi cao không một bóng người- một hoàn cảnh thật đặc biệt. Nhưng anh thanh niên đã vượt lên để sống một cuộc sống tươi đẹp có ích cho đời.

• Phẩm chất tốt đẹp
• Nét đẹp trước hết ở anh thanh niên đó là sống có lí tưởng, có suy nghĩ và tình càm đẹp. anh từng trăn trở: “Mình sinh ra là gì, có trách nhiệm với cuộc đời. Đất nước có chiến tranh, anh xin ra trận, không được ra trận, anh làm công tác khí tượng trên núi cao. Anh át yêu công việc của mình, có những suy nghĩ đúng đắn và sâu sắc về công việc: “ Khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là mình được? Huống chi công việc của cháu gắn liền với bao an hem đồng chỉ dưới kia, công việc của cháu gian khổ thế đấy chứ cắt nó đi, cháu buồn chết mất”.Anh hiểu được công việc thầm ặng của mình có ích cho cuộc sống và là sợi dây gắn kết anh với mọi người. Đối với anh hạnh phúc là ở trong công việc, là ở sự cống hiến, Khi được biết một lần do phát hiện kịp thời đám mây khô mà anh đã góp phần vào chiến thắng của không quân ta bắn rơi nhiều máy bay Mỹ trên bầu trời xanh Hàm Rồng, anh thấy mình thật “hạnh phúc”.NHững suy nghĩ ấy khiến anh them yêu cuộc sống và con người xung quanh, giúp ahh có động lực đẻ vượt lên, để sống một cuộc đời ý nghĩa và đẹp.
• Điều đáng quý nhất ở anh thanh niên đó là những hành đọng đẹp, đẻ cống hiến cho cuộc đời chung, cho đất nước.Anh vượt mọi khó khan đẻ sống và làm việc, chiến thắng hoàn cảnh và chiến thắng chính mình. Anh tự nguyện tự giác, yên tâm công tác, luôn hoàn thành xuất sắc công việc cuả mình, chưa từng để xảy ra sơ xuất nhỏ, dù chỉ có một mình ở nơi núi cao. Công việc phải lặp đi lặp lại với những con số nhưng anh không thấy nhàm chán,. Anh lập ra một thời gian biểu và thực hiện nó nghiêm ngặt, làm việc khoa học, đúng giờ giấc. với long yêu nghề, tinh thần cần cù, ý thức trách nhiệm cao, trình độ chuyên môn cao, anh rất thạo nghề, giởi nghề. Anh làm việc rất hiệu quả, góp phần vào chiến công chung ( giúp không quân ta hạ được nhiều máy bay Mỹ trên bầu trời Hàm Rồng)

Anh  cũng không ngừng học hỏi để nâng cao trình độ, hiểu biết qua việc đọc sách. Anh coi sách là bạn, là niềm vui trong cuộc sống “một mình” của anh.

• Anh thanh niên có phong cách sống đẹp. Trong công việc cũng như trong cuộc sống anh luôn nghiêm túc, ngăn nắp, có tính kỷ luật cao, đúng giờ giấc. Anh có tổ chức, sắp xếp cho mình một cuộc sông ngăn nắp, phongg phú về cả vật chất lẫn tình thần, một cuộc sống chủ động, làm chủ mình và có ích cho đời. Anh biết sống cho sự nghiệp chung lớn lao và cũng biết sống cho riêng mình. Anh trọng cái đẹp, nơi anh ở có một vườn hoa rực rỡ, đầy màu sắc do anh trồng, đó cũng là vẻ đẹp tâm hồn anh và anh hào phóng tặng mọi người. Dù ở một mình trên núi cao nhưng anh không hề luộm thuộm. Anh chạy về trước là dẻ cắt hoa, pha trà đón khách chứ không phải là dể thu dọn nhà cửa vì khách tới thăm bất ngờ như họa sĩ tưởng. Anh còn nuôi gà để tự cũng cấp cho mình thức ăn.

Trong quan hệ với mọi người, anh rất cởi mở, chân thành, quý trọng tình cảm, khao khát gặp mọi người và rất chu đóa. Anh gửi biếu tam thất cho vợ bác lái xe bị ốm, chính anh đã giật mình nói to đầy tiếc rẻ; “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!” Anh rất hiếu khách, mời khách uống trà, tặng hoa và quà( giỏ trứng) cho khách, mừng vui khi khách tới thăm bất ngờ, tiếp đón nòng nhiệt và lưu luyến khi chia tay.

Anh cũng rất khiêm tốn, luôn đề cao người khác, say sưa ca ngợi mọi người, thực gtaam thấy công việc và đóng góp của mình chỉ là nhỏ bé. Về hoàn cảnh “một minh”, anh nói bạn ở trạm trên đỉnh phan xi phăng còn “một minh” hơn. Họa sĩ vẽ chân dung anh, anh giới thiệu những người khác xứng đáng hơn ( ông kĩ sư cở vườn rau Sa Pa, anh cán bộ nghiên cứu làm bản đồ sét).

• Tóm lai, chỉ bằng một số chi tiết và chỉ đề nhân vật xuất hiện trong khoảng khắc của truyện, tác giả đã phác họa được chân dung nhân vật chính với những nét đẹp về lý tưởng, tình cảm, cách sống, cách nghĩ. Anh là hình ảnh tiêu biểu của những con người ở Sa Pa, là chan dung người lao động mới.
  3. Các nhân vật khác
• Nhân vật ông họa sĩ

Tuy là nhân vật phụ nhưng ông họa sĩu có vai trò quan trọng trong tác phẩm này, góp phần vào sự thành công của truyện. Đây là nhân vật gần với quan điểm trần thuật của tác giả. Tuy không dùng cách kể từ ngôi thứ nhât, nhưng hầu như người kể chuyện đã nhạp vào cách nhìn và suy nghĩ của nhân vật để quan sát, miêu tả từ cảnh thiên nhiên đến nhân vật chính của truyện. Thiên nhiê qu cái nhìn của họa sĩ như đẹp đến hai lần, cái đẹp tự thân của nó và cái đẹp qua lăng kính tâm hồn mộ tường nghệ thuật, yêu đời, yêu quý con người, nhân vật thanh niên hiện ra rĩ nét và đẹp hơn, có them chiều sâu tư tưởng, đồng thời khơi gợi ý nghĩa về cuộc sống về nghệ thuật. Ngay từ những phút đầu gặp anh thanh niên, bằng sự từng trải của nghề nghiệp và sự khao khát của nghệ sĩ đi tìm đối tượng của nghệ thuật, họa sĩ đã xúc động và bối rối: “ Vì họa sĩ đã bắt gặp một điều thật ra ông đã ao ước được biết, ôi một nét thôi cũng đủ khẳng định một tâm hồn, khơi gợi một ý sang tác, một net mới đủ khẳng định một chuyến đi dài.” Họa sĩ muốn ghi lại hình ảnh anh thanh niên bằng nét bút ký họa và “ người con trai ấy đáng yêu thật nhưng làm cho ông nhọc quá. Với điều làm cho người ta suy nghĩ về anh và với diều anh làm người ta suy nghĩ…”. Vẽ bao giờ cũng là một việc khó, nặng nhọc, gian nan”  như họa sĩ nghĩ, nhưng ông đã vẽ thật say mê. Ông họa sũ là một hình ảnh đẹp về một người lao động nghệ thuật. Đồng thời nhân vât này đã đem lại chất thơ đậm đà cho thiên truyện.

• Nhân vật cô kỹ sư

Cô kỹ sư cũng là hình ảnh cao đẹp về tuổi trẻ. Cô vừa tốt nghiệp đã tình nguyện lên miền núi Lai Châu công tác. Cuộc gặp gỡ bất ngờ với anh thanh nien, những điều anh nói, cả những chuyện anh kể về những người khác đã khiên cố “ bang hoàng”. Cô hiểu tham cuộc sống của mình dung cảm tuyệt đẹp của người thanh niênvè thế giới nhưng người như anh, và quan trọng hơn về con đường cô đang lựa chọn, cô đang đi tới (lên công tác miền núi). Đây là cái “bang hoàng” lẽ ra cô phải biết khi yêu nhưng giờ cô mới biết, nó còn giúp cô đánh giá đúng hơn mối tình nhạt nhẽo mà cô đã từ bỏ để yên tâm hơn về quyết định đó của mình. Với cô, anh thanh niên như một người đi trước hợp ý, khiên cô vũng long, tự tin hơn trên hành trình của mình. Trong cô bừng dậy những tình cảm lớn lao, cao đẹp khi gặp những ánh sáng đẹp đẽ tỏa ra từ cuộc sống và tâm hồn anh thanh niên.

Cùng với sự bang hoàng đấy ;à một tình cảm hàm ơn với anh thanh niên, không phải chỉ vì bó hoa to mà anh tặng cô một cách hết sức vô tư trong chuyến đi thứ nhât ra đời, mà còn vì “một bó hoa nào khác nữa, bó hoa của những háo hức và mơ mộng ngẫu nhiên anh cho them cô”.

• Nhân vật bác lái xe

Nhân vật này có vai trò giới thiệu anh thanh niênvới họa sĩ và cô gái. Qua lời kể của bác nhân vật họa sĩ trong truyện và người đọc được kích thích sự chú ý, đón chờ sự xuất hiện của anh thanh niên- “người cô đọc nhât thế gian”, ta cũng biết được những nét chính về anh, về nỗi “ thèm” được gặp người của anh khi mới lên sống một mình trên đỉnh Yên Sơn.

• Thông qua cảm xúc và suy nghĩ cúng thái độ cảm mến các nhân vật phụ trên, hình ảnh anh thanh niên hiện ra ngày càng rõ nét và đẹp hơn. Chủ đề tác phâm được mở rộng them, gợi ra nhiều ý nghĩa. Bức chân dung như được soi rọi nhiều luồng anh sáng khiến nó them rạng roq và ánh lên nhiều màu sắc.
• Ngoài ra, trong tác phẩm còn có những nhân vật không xuất hiện trực tiếp mà chỉ được giới thiệu gián tiếp qua lời kể cảu anh thanh niên, cũng góp phân thể hiện chủ đề Tác phẩm. Đó là ông kỹ sư nông nghiệp ở vươn rau SA PA hang ngày ngồi trong vườn rau chăm chú quan sát cách ong lấy mật, thụ phấn cho hoa rồi tự cầm qua thu phấn cho hang vạn cây rau để hạt giống làm ra tốt hơn, cho năng suất và chat lượng cao hơn. Đó là anh cán bộ nghiên cứu bản đồ sét đã mười một năm ròng túc chực chờ sét, quên cả hạnh phúc riêng, để hoàn thành cái bản đồ sét giúp tùm tài nguyên cho đất nước. Họ tạo thành cái thế giới của những con người như anh thanh niên, những con người miệt mài lao động khoa học lặng lẽ mà khẩn trương vì lợi ích của đất nước, vì cuộc sống của mọi người.
• Các nhân vật phụ trong truyenj đều góp phần khắc họa nhân vật chính và làm nổi bật chủ đề tác phẩm. Các nhân vaath- kể cả nhân vật chính, đều không có tên riêng. Họ là lái xe, họa sĩ, kĩ sư,… phải chăng đây là dụng ý của tác giả, muốn nói về những con người vô danh lặng lẽ, say mê cống hiên cho đất nước, ở cả những miền xa xôi hẻo lánh, họ lặng lẽ dâng cho đời tình yêu và sức vóc của mình. Cuộc sống của họ thầm lặng mà cao đẹp. Hình ảnh họ mang vè đẹp trong sáng, lí tưởng. Đó cũng là vẻ đẹp của con người Việt Nam trong những năm tháng gian lao mà hào hung, vùa chống giặc vừa xây dựng đất nước
  4. Đặc sắc nghệ thuật
• Truyện đã xây dựng được tình huống hợp lí. Cách kể chuyện tự nhiên, kể từ ngôi thứ ba những chủ yếu qua điểm nhìn của nhân vật họa sũ, miêu tả nhân vật từ nhiều điểm nhìn. Tác phẩm có sự kết hợp giữa tự sự, trữ tình với bính luận
• Chất trữ tình là một trong nhưng yếu tố tạo nên sự hấp dẫn và góp vao thanh công của truyện. Nó toát ran gay từ nhan đề, từ phong cảnh thiên nhiên và tơ mông của Sa Pa được miêu tả qua cái nhìn của họa sĩu, từ vẻ đjep cuộc sông một mình giwuax thiên nhiên lặng lẽ của anh thanh niên. Từ sự miệt mài, hang say cống hiến trong lặng lẽ mà khẩn trương của con người nơi đây, từ cuộc gặp gỡ tình cờ mà để lại nhiều dư vị trong long ba nhân vật, từ những suy nghĩ về con người, cuộc sống, những nghệ thuật của các nhân vật. Chất trữ tình còn tạo bởi lời văn mượt mà, trau truốt, đầy chất thơ, giàu chất hội họa, âm thanh nhe nhàng êm ái mà đầy chất suy tư, một ngôn ngữ như được chắp cánh thơ, nâng người đọc đến một cảm xúc thẩm mĩ sâu sắc. Truyện Lăng lẽ Sa Pa mang một chất thơ bang bạc, không khí và sắp điệu riêng của tác phẩm.
• TÁC PHẨM- TỪ NHIỀU GÓC NHÌN
  1. Lời tác giả

“…Nghĩ cho rằng Lặng lẽ Sa Pa là một bức chân dung, như tôi có nói trong đó”.

(Nguyễn Thành Long, trường hợp viết “Lặng lẽ Sa Pa”, trong “ sổ tay truyện ngắn:, Vương Trí Nhân biên soạn, NXB Tác phẩm mới,H.1980)

2. Tập trung nhiệt thành ngợi ca những con người mới, dám nghĩ, dám làm. Không sợ khó khắn gian khổ, say mê trong lao động sáng tạo, nhân hậu và tha thiết yêu cuộc sống… Truyện của Nguyễn Thành Long hấp dẫn người đọc bằng văn trong sáng, giàu chất thơ, nhẹ nhàng thoải mái, cốt truyện tưởng như đơn giản mà giàu ý nghĩa khái quát. Truyện viết về một thị xã nhỏ bé của tình Lào Cai luôn chin đắm trong sương mù: Sa Pa. Đếnvới nơ ấy là những con người thật đẹp: Một anh thanh niên làm công tác khíu tượng thủy văn trên đỉnh Yên Sơn, một cô kỹ sư nông nghiệp mới ra trường, một bác lái xe già đã chạy xe suốt 30 anwm trên tuyến đường Sa pa, một họa sĩ thực tế đi công tác chuyến cuối cùng của cuộc đời trước khi nghỉ hưu, bốn gương mặt tiêu biểu, bốn tính cách khác nhau: anh thanh niên nhiệt huyết, bộc trực, chân thành, cô kỹ sư trẻ hồn nhiên những kín đáo, tế nhị, ông họa sĩ trầm tính sâu lắng, còn bác lái xe cởi mở, vui tính.. Họ tình cơ gawjo nhau trên đườnh tới Sa pa mà bỗng trở nên gần gũi, than thiết như một gia đình. Tuy tính cách và nghề nghiệp khác nhau nhưng tất cả đều có một thái độ sống, làm việc và cống hiến gết mình cho tôt quốc một cách vô tư, hồn nhiên, âm thầm và lặng lẽ. Đó là một truyện ngắn hay và tiêu biểu cho phong cách Nguyên Thành Long: nhẹ nhàng kín đáo mà rất sâu lắng và thấm chất thơ”

( từ điển tác giả, tác phẩm văn học Việt Nam dùng trong nhà trường)

3. :”Cảnh mộng mơ, người mộng mơ, Tất cả, từ bác lái xe đến hành khách, oogn họa sĩ, cô kỹ sư… duwofnh như trên chuyến xe ấy, mọi người đang tìm một điều gì giản dị những cũng thật thiêng liêng, những khát vọng, háo hức,… Đọc văn, có cảm giác được lần lần ngắm những tác phẩm hội họa lung linh, kì ảo: “ Nắng bây giờ mới bắt đâu len lỏi, đốt cháy rừng cây. Những cây thông chỉ cao quá đầu, rung tít trong nắng những ngón tay bằng bạc dưới cái nhìn bao che của những cây tử kinh tỉnh thoảng nhô cái đầu màu hao cà trên màu xanh của rừng. May bị nắng xua, cuộn tròn lại từng cục, lăn trên các vòm lá ướt sương, rơi xuống đường cái, luồn cả vào gầm xe,…”. Ôi cái phong canh đẹp biết nhường nào! Còn con người thì như ta đã thấy, mỗi chân dung, lời nói, ý nghĩ, hành động đều như ngân lên những â, vang ngọt ngào êm ái. Mỗi chữ, mỗi câu trong tác phẩm hình khối, đường nét, màu sắc,.. đậm chất hội họa. Văn xuôi truyện ngắn mà giàu nhịp điệu, âm thanh, êm ái, mang âm hưởng một bài thơ,…”

(Nguồn: “Học luyện – Ngữ văn 9”. Tác giả: Nguyễn Quang Trung – chủ biên)