NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI

NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI

(trích)

LÊ MINH KHUÊ

1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ VĂN BẢN
2. Hoàn cảnh sáng tác: truyện “  những ngôi sao xa xôi”  ở trong số những tác phẩm đầu tay của Lê Minh Khuê, viết năm 1971, lúc cuộc kháng chiến chống ỹ của dân tộc đang diễn ra ác liệt, khi đó tác giải từng là chiến sĩ thanh niên xung phong ở Trường Sơn
3. Tóm tắt: truyện kể về cuộc sống và chiến đấu của ba nữ thanh niên xung phong ở một trọng điểm tuyến đường Trường Sơn những năm chống Mỹ. Họ là một tổ trinh sát mặt đường, có nhiệm vụ phá bom, đo khối lượng đất đá phai san lấp do địch gây ra. Công việc của họ vô cung nguy hiểm, luôn phải đối diện với cái chết, nhưng cuộc sống của họ vẫn không mất đi niềm vui, cuộc sống tuổi trẻ, những giây phút thảnh thơi, thơ mộng. Họ rất yêu thương, gắn bó với nhua dù mỗi người một cá tính. Trong một lần phá bom, Nho bị thương, hai người đồng đội hết mực lo lắng. Một cơn mưa đá vụt đến và vụt đi đã gợi trong lòng họ bao hoài niệm, khát khao.
4. Đặc điểm nội dung, nghệ thuật

• Truyện đã làm nổi bật tâm hồn trong sáng, tinh thần dung cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ nhưng rất lạc quan của những cô gái

1. ĐỊNH HƯỚNG TIẾP CẬN VĂN BẢN
2. Ba nhân vật nữ thanh niên xung phong trong tổ trinh sát mặt đường
3. Hoàn cảnh sống và chiến đấu

• Họ ở trong một cái hang, trên một cao điểm giữa một trọng điểm của tuyến đường Trường Sơn, nghĩa là ở nơi tập trung nhất bom đạn và sự nguy hiểm, ác liệt.
• Công việc của họ lại càng đặc biệt nguy hiểm: họ phải chạy lên cao điểm giữa ban ngày, phơi mình ra giữa vùng trọng điểm đánh phá của máy bay địch. Sau mỗi trân bom, họ phải lao ra, đo và ước tính khối lượng đất đá bị địch đào xới, đếm những quả bom chưa nổ và phá bom. Đó là công việc phải mạo hiểm với cái chết, luôn căng thẳng thần kinh, đòi hỏi sự dũng cảm và bình tĩnh hết sức. Nhưng với ba cô gái thì đó là việc thường ngày của họ (có ở đâu như thế không… chạy về hang).

1. Nét chung của ba cô gái

– Họ đều là những cô gái Hà Nội, cá tính và hoàn cảnh riêng k giống nhau, nhưng đều có phẩm chất chung của những chiến sĩ thanh niên xung phong ở chiến trường: yêu nước, tinh thần trách nhiệm cao đối với nhiệm vụ dũng cảm, không sợ hi sinh, có tình đồng đội gắn bó.

– ở họ còn có nét chung của những cô gái trẻ: dễ xúc cảm, nhiều mơ ước, hay mơ mông, dễ vui mà cũng dễ trầm tư. Họ cũng thích làm đẹp cho cuộc sống của mình, ngay cả trong hoàn cảnh ác liệt nhất của chiến trường. Chị Nho thích thêu thùa, chị Thao chăm chép bài hát, Phương Định chỉ thích ngắm mình trong gương, thích ngồi bó gối mơ mộng và hát. Và dù chỉ cơn mưa đá thoáng qua cũng khiến họ “vui thích cuống cuồng” – những “niềm vui non trẻ”

1. Nét riêng của mỗi người

• Dù trong một tập thể nhỏ rất gắn bó với nhau nhưng ở mỗi người vẫn có những cá tính riêng. Chị Nho có nét rất trẻ trung, hồn nhiên (trông mát mẻ như một que kem trắng, thích nhai kẹo,… ) nhưng rất dũng cảm, kiên định (khi bị thương không hề rên la, không muốn đồng đội lo lắng cho mình). Phương Định nhạy cảm, hồn nhiên, thích mơ mộng và hay sống với những kỉ niệm của tuổi thiếu nữ vô tư giữa gia đình và thành phố của mình. Chị Thao ít nhiều từng trải hơn, không dễ hồn nhiên, mơ ước và dự tính về tương lai có vẻ thiết thực hơn nhưng cũng không thiếu những khát khao, rung động của tuổi trẻ. Chị dũng cảm, bình tĩnh trong chiến đấu nhưng lại sợ khi thấy máu chảy.
• Ba cô gái là hình ảnh tiêu biểu cho những cô gái thanh niên xung phong ở Trường Sơn thời kì kháng chiến chống Mỹ xâm lược – những con người đã làm nên huyền thoại Trường Sơn. Trong gian khổ, hi sinh, họ đã rất dũng cảm kiên cường nhưng tâm hồn vẫn trong sáng, mơ mộng, hồn nhiên và rất lạc quan. Đó cũng là hình ảnh đẹp, tiêu biểu và tuổi trẻ Việt Nam, dân tộc Việt Nam thời kì lịch sử ấy.

2. Nhân Vật Phương Định

• Phương Định là thành viên của tổ trinh sát mặt đường, là nhân vật chính và là nhân vật kể chuyện
• Là con gái Hà Nội vào chiến trường, Phương Định có một thời thiếu nữ hồn nhiên, vô tư bên người mẹ, ở một căn phồng nhỏ tại một đường phố yên tĩnh trong những ngày thanh bình trước chiến tranh. Những kỉ niệm ấy luôn sống lại trong cô ngay giữa chiến trường khốc kiệt. Nó vừa là niềm khát khao, vừa làm dịu mát tâm hồn cô trong hoàn cảnh ấy.
• Về ngoại hình, Phương Định là một cô gái đẹp, như cô tự đánh giá: “Tôi là con gái Hà Nội. Nói một cách khiêm tốn, tôi là một cô gái khá. Hai bím tóc dày, tương đối mềm, một cái cổ cao, kiêu hãnh như đài hoa loa kèn. Còn mắt tôi thì các anh lái xe bảo: “Cô có cái nhìn sao mà xa xăm!” “. Đó là một vẻ đẹp rất nữ tính, ẩn chứa chiều sâu của tâm hồn, có gì ngạo nghễ vượt lên bom đạn tàn khốc. Phương Định mang nét tâm lý chung của các cô gái mới lớn, nhạy cảm và thích quan tâm đến hình thức. Cô biết mình được nhiều người, nhất là các anh lính, để ý và có thiện cảm. Cô vui và tự hào về điều đó nhưng chưa dành riêng tình cảm cho một ai. Đa cảm nhưng cô không hay biểu lộ tình cảm của mình, thường tỏ ra kín đáo giữa đám đông, tưởng như là kiêu kì.
• Tâm hồn và phẩm chất tốt đẹp mới là sức hấp dẫn lớn nhất của Phương Định. Theo tiếng gọi của lòng yêu nước, cô xung phong vào chiến trường ác liệt. Cuộc sống chiến trường luôn đối mặt với những thử thách, nguy hiểm và cái chết đã tôi luyện Phương Định lòng quả cảm, không sợ hi sinh. Công việc nguy hiểm nhất của các cô là đi phá bom. Tâm lý của Phương Định trong một lần phá bom đã đươc miêu tả rất cụ thể, tinh tế đến từng cảm giác, ý nghĩ, dù chỉ thoáng qua trong giây lát. Mặc dù đây là công việc hằng ngày, mỗi ngày tới năm lần đi phá bom, nhưng mỗi lần vẫn là một thử thách với thần kinh cho đến từng cảm giác. Khung cảnh và không khí chứa đầy sự căng thẳng theo từng động tác nhưng vẫn có nét tâm lý rất con gái: cảm giác “ các anh cao xạ” ở trên kia đang dõi theo từng động tác, cử chỉ của mình, để rồi lòng dũng cảm ở cô như được kích thích bởi sự tự trọng: “Tôi đến gần quả bom. Cảm thấy có ánh mắt các chiến sĩ dõi theo mình, tôi không sợ nữa. Tôi sẽ không đi khom. Các anh ấy không thích cái kiểu đi khom khi có thể đường hoàng bước tới.” Ở bên quả bom, kề sát cái chết im lìm và bất ngờ, từng cảm giác của con người cũng trở nên sắc nhọn hơn: “Thỉnh thoảng lưỡi xẻng chạm vào quả bom. Một tiếng động sắc đến gai người cứa vào da thịt tôi. Tôi rùng mình và bông thấy tại sao mình làm quá chậm. Nhanh lên một tí! Vỏ quả bom nóng. Một dấu hiệu chẳng lành”. Tiếp đó là những giấy phút căng thẳng chờ đợi tiếng nổ của quả bom. Cô nghĩ tới cái chết nhưng là một cái chết mở nhạt, không cụ thể. Còn cái chính vẫn là: “Liệu mình có nổ, bom có nổ không? Không thì làm cách nào để châm mìn lần hai?” Đó là ý thức trách nhiệm rất cao trong công việc, là lòng quả cảm vô song.

– Trong cuộc sống chiến trường đây gian khổ, hi sinh ấy, các chiến sĩ gắn bó với nhau trong tình đồng đội thắm thiết. Cũng như hai thành viên trong tổ trinh sát, Phương Định rất yêu quý những người đồng đội trong tổ và đơn vị của mình, đặc biệt, cô dành tình yêu và niềm cảm phục cho tất cả chiến sĩ mà cô gặp hằng đem trên trọng điểm của con đường vào mặt trận, với cô “những người đẹp nhất, thông minh, can đảm và cao thượng nhất là những người mặc quân phục, có ngôi sao trên mũ”. Mỗi lần đồng đội đi làm nhiệm vụ ngoài cao điểm là mỗi lần cô lo lắng căng thẳng: “Những gì đã qua, những gì sắp tới … không đáng kể nữa . Có gì lí thú đâu, nếu các bạn của tôi không quay về?” Khi đồng đôi bị thương, Phương Định hết sức lo lắng và chăm sóc bạn như người ruột thịt.

• Không chỉ mang trong mình những phẩm chất cao đẹp của người chiến sĩ, Phương Định còn hiện lên với vẻ đpự tâm hồn bình dị, trẻ trung. Vào chiến trường đã ba năm, đã dàn dày với thử thách, nguy hiểm và luôn đối mặt với cái chết, nhưng Phương Định cũng như đồng đội, không mất đi vẻ hồn nhiên, trong sáng, lạc quan và những mơ ước về tương lai. Cô hay mơ mộng và thích hát” “Tôi mê hát. Thường cứ thuộc mọt điệu nào đó rồi bịa lời ra mà hát. Lời tôi bịa lộn xộn mà ngớ ngẩn đến tôi cũng ngạc nhiên, đôi khi bò ra mà cười một mình”; “Tôi thích nhiều bài. Những bài hành khúc bộ đội hay hát trên đường ra mặt trận. Tôi thích dân ca quan họ mềm mại, dịu dàng. Thích Ca-chiu-sa của Hồng quân Liên Xô. Thích ngồi bó gối mơ màng: Về đây khi mái tóc còn xanh… Đó là dân ca trữ tình giàu có, phải lấy giọng thật trầm. Thích nhiều”. Thích hát là nét tâm lí thời đại, cái thời “tiếng hát át tiếng bom” nhưng đây cũng là nét cá tính ở Phương Định hé lộ vẻ đẹp phong phú của tâm hồn cô. Trong tiếng hát ấy có ý thức về lí tưởng, có khát khao quê hương, tình yêu tuổi trẻ, có cả khát vọng được trở về với cuộc sống thanh bình…
• Ở cuối đoạn trích, chỉ một trận mưa đa vụt qua cũng đánh thức dậy ở cô rất nhiều kỉ niệm và nỗi nhớ về thành phố quê hương, về gia đình, về tuổi thơ thanh bình của mình. Sau niềm “vui thích cuống cuồng”, những niềm vui con trẻ lại “ nở tung ra say sưa, tràn đầy” là nỗi nhớ da diết, khôn nguôi, nhớ rất nhiều người: người mẹ, cái cửa sổ ngôi nhà, những ngôi sao to trên bầu trời thành phố, cái cây, vòm tròn của nhà hát, bà bán kem và đám trẻ háo hức vây quanh, con đường nhựa sau cơn mưa, những ngọn điện trên quảng trường kung kinh như những ngôi sao trong câu truyện cổ tích nói về những xứ sở thần tiên, hoa trong công viên, những quả bóng sút vô tội vạ của bọn trẻ, tiếng rao của bà bán xôi sáng… Tất cả vừa rõ ràng vừa mờ ảo, đồng hiện, vụt lên trong tâm trí, vừa gần gũi vừa xa xôi. Đó là những hoài niệm làm dịu cơn khát. Những khao khát cháy lòng. Những hi vọng xa xôi tất cả ào đến, xoáy mạnh, cũng dữ dội, mãnh liệt như cơn mưa đá. Tất cả làm thành trang tâm hồn của người chiến sĩ tiếp cho họ sức manh, thắp cho họ niềm tin. Và tỏa sáng vẻ đẹp của “người chiến sĩ Trường Sơn” – “những ngôi sao xa xôi”.
• Ngòi bút của Lê Minh Khuê đã miêu tả sinh đọng, chân thực tâm lí nhân vật, làm hiện lên một thế giới nội tâm phong phú nhưng tròn sáng, không phức tạp. Cái nhìn và thể hiện con người của tác giả ở đây nằm trong khuynh hướng chung của văn học thời đó: thiên về cái tốt đẹp, trong sáng, cao thượng. Nhưng nhờ đi sâu vào thế giới nội tâm, truyện của Lê Minh Khuê vẫn tạo được sức hấp dẫn, không rơi vào thực trạng giản đơn, công thức dễ dãi.

3. Đặc sắc nghệ thuật

• Những ngôi sao xa xôi là truyện ngắn đặc sắc trước hết bởi truyện được trần thuật từ ngôi thứ nhất và người kể chuyện là nhân vật chính. Từ ngôi thứ nhất và người kể truyện là nhân vật chính. Sự lựa chọn cách kể ấy phù hợp với nội dung nhân vật và tạo thuận lợi đê tác ghỉa miêu tả nộitâm nhân vật, hiện lên vẻ đẹp con người Việt Nam. Tác giả đã tạo nên một sự phù hợp để hiện lên hiện thực của chiến tranh trọng điểm trên tuyến đường trường Sơn- cái nhìn của người trong cuộc tạo sự tin cậy, luôn đan xen giữa hiện tạo và quá khứ.

Truyện những ngôi sao xa xôi đã được đưa và tập  nghệ thuật truyện ngắn thế giới xuất bản ở Mĩ năm 2005, đó là sự ghi nhận về thành công tác phẩm cũng nhờ những trải nghiệm sâu sắc của chính lê Minh Khuê trong nhưng năm tháng sống và chiến đấu.

C- TÁC PHẨM- TỪ NHIỀU GÓC NHÌN

1. Lời tác giả

“viết truyện, tôi đã sáng tạo nên những nhân vật qua những con người đã cùng tôi sống trọng điểm ở chiến trường ở đường 20, những cảm xúc về thành phố, về chiến trannh là những cảm xúc chân thành, trong trẻo nhất, được nhìn qua lăng kính tuổi trẻ tràn ngập sự lãng mạng. Truyện in năm 1971 ở tạp chí tác phẩm mới, xuất băn năm 2005 ở  Mĩ, những ngôi sao xa xôi là truyện ngắn duy nhất của Việt nam được giới thiệu trong tác phẩm này., Các truyện ngắn trong tập thường nghiêng về miêu tả cuốc ống tốt đẹp và đầy hy vọng, ca ngợi cuộc sống,…

2. Truyện có một nhan đề lãng mạn, mang nét đặc trưng của văn học thời kháng chiến chống Mĩ cứu nước, rất gần với mảnh trăng cuối rừng ở ý nghĩa biểu tượng- từ đó tỏa ra một thứ ánh sáng dịu dàng, có sức mê hoặc lòng người> Đó là biểu tượng về sự ngời sáng của phẩm chất cách mạng trong những cô gái thanh niên xung phong Trường Sơn.

[…] câu truyện được phát triển theo kết cấu dòng tâm lí và tư duy đòng hiện ( ở cấp độ đơn giản) nên chỉ vớ dung lương một truyện ngắn mà cuốc ống chiến đáu của đội nữ thanh niện xung phong được tái hiện đầy đủ và trọn trịa. Bha con người khi chiến đấu là một khối thồng nhất, đó là sự đồng cảm trong những phút đời thường bình yên hiếm có của Trường Sơn họ là là ba con người với ba tính cách khác nhau. Họ là hộ, họ còn lkaf cả Trường Sơn là biết bao cô gái giống họ đều dãng cảm trong những hang núi Trường Sơn để chờ đợi, để tuyến đường Trường Sơn khoogn bị đứt mạch

3. “cũng như nhiều tác pẩm văn học thời kì chống Mĩ, truyện những ngôi sao xa xôi  làm nổi bật chủ nghĩa anh hùng và vẻ đjep tâm hòn của thể hệ trẻ Việt Năm trong chiến tranh. Nhưng điều gì làm nên sự hấp dẫn riêng của truyện ngán này, và cũng là đóng góp riêng của tác giả? Theo tôi đó là nghệ thuật trần thuật và miêu tả tâm lí nhân vật.”

(Nguyễn Văn Long, Vẻ đẹp từ Những ngôi sao xa xôi. Cảm thụ và phân tích tác phẩm văn học 9, Sdd)

(Nguồn: “Học luyện – Ngữ văn 9”. Tác giả: Nguyễn Quang Trung – chủ biên)