Tuần 7: CHIẾU CẦU HIỀN (Cầu hiền chiếu); XIN LẬP KHOA LUẬT (Đọc thêm) (Trích Tế cấp bát điều); THỰC HÀNH VỀ NGHĨA CỦA TỪ TRONG SỬ DỤNG

Tuần 7

CHIẾU CẦU HIỀN (Cầu hiền chiếu)

XIN LẬP KHOA LUẬT (Đọc thêm)

(Trích Tế cấp bát điều)

THỰC HÀNH VỀ NGHĨA CỦA TỪ TRONG SỬ DỤNG

Đề

1. Nêu những nét cơ bản về tác giả của Chiếu cầu hiền.
2. Trình bày hiểu biết về thể loại chiếu. Chiếu cầu hiền viết về vấn đề gì?
3. Nêu hoàn cảnh ra đời của Chiếu cầu hiền
4. Bài Chiếu cầu hiền cho thấy vua Quang Trung là người như thế nào?
5. Phân tích nghệ thuật lập luận của bài chiếu.
6. Dòng nào nói đúng nhất về nội dung của Xin lập khoa luật?
7. Tác giả quan niệm thế nào về mối quan hệ giữa đạo đức và luật pháp?
8. Nhận xét về nghệ thuật biện luận trong đoạn trích.
9. Thế nào là từ nhiều nghĩa?
10. Điều gì cần lưu ý khi dùng từ có nhiều nghĩa?

Đáp án

1. Về tác giả của Chiếu cầu hiền

– Ngô Thì Nhậm, hiệu là Hi Doãn, người làng Tả Thanh Oai (nay là Hà Nội). Ông đỗ tiến sĩ nhưng được chúa Trịnh giao cho giữ chức Đốc đồng trấn Kinh Bắc.

– Khi nhà Lê – Trịnh sụp đổ, Ngô Thì Nhậm theo phong trào Tây Sơn, được Quang Trung tin tưởng, giao giữ chức vụ quan trọng, giúp Quang Trung soạn thỏa nhiều văn kiện, giấy tờ của Tây Sơn trong đó có Chiếu cầu hiền.

2. Về thể loại chiếu

– Chiếu (còn được gọi là Chiếu thư, chiếu chỉ), là một thể loại nghị luận trung đại, một loại công văn nhà vui dùng ban bố mệnh lệnh cho bề tôi hoặc chỉ thị cho mọi người về những vấn đề quan hệ đến vận mệnh quốc gia.

– Văn phong trang trọng, lời lẽ rõ ràng.

– Đã học trong chương trình THCS: Chiếu dời đô (Lí Thái Tổ).

VềChiếu cầu hiền: Nói về cách ứng xử của bậc hiền tài Bắc Hà và nhu cầu cần người tài của đất nước; nêu chủ trương, đường lối, chiến lược của vua Quang Trung trong việc tập hợp người hiền tài, chủ yếu nhằm thuyết phục đối tượng nho sĩ Bắc Hà trong xã hội lúc bấy giờ.

3. Hoàn cảnh ra đời của Chiếu cầu hiền

– Nước ta vừa trải qua một thời kì loạn lạc (Tây Sơn ra Thăng Long “phù Lê diệt Trịnh”, Sự xâm lược của nhà Thanh và cuộc hành quân thần tốc của Quang Trung đánh đuổi giặc Thanh, mở ra trang sử mới của đất nước.

– Nhiều kẻ sĩ lúng túng trước thời cuộc: hoặc chán nản bi quan, hoặc chưa ra giúp nước phò tá cho nhà Tây Sơn, hoặc trốn tránh không ra làm quan vì sợ liên lụy, hoặc muốn làm “tôi trung” với nhà Lê, hoặc không nhận thức được chính nghĩa và sứ mệnh lịch sự của Tây Sơn nên đã bất hợp tác và chống lại…

– Trước tình hình đó, vua Qunag Trung đã đặt ra nhiệm vụ phải thuyết phục đối tượng nho sĩ Bắc Hà trong xã hội lúc bấy giờ hiểu đúng nhiệm vụ chính nghĩa và sứ mệnh lịch sử của Tây Sơn, ra hợp tác, phục vụ đất nước.

4. Hình tượng vua Quang Trung qua Chiếu cầu hiền

– Bài chiếu cho thấy tầm nhìn xa trông rộng của vua Quang Trung trong việc nhận thức về vai trò của người hiền tài đối với đất nước, đặc biệt là trong hoàn cảnh đất nước lúc bấy giờ.

– Cho thấy tình cảm thiết tha, mong mỏi xây dựng đất nước, thái độ khiêm nhường của nhà vua.

5. Nghệ thuật lập luận của bài chiếu

– Bài chiếu có lập luận chặt chẽ, khéo léo, kết cấu gồm ba phần: thiên tính của người hiền tài để dùng cho đời; thực trạng của người hiền tài khi Nguyễn Huệ ra Bắc, tính chất của thời đại cà cai trò của người hiền tài đối với đất nước, con đường để người hiền tài cống hiến cho đất nước.

– Tác phẩm có lập luận chặt, lời văn mềm mỏng, có tình, có lí khiến người hiền tài không thể không ra giúp nước: “Huống nay trên dải đất văn hiến rộng lớn như thế này, há trong đó lại có lấy một người tài danh nào ra phò giúp cho chính quyền buổi ban đầu của trẫm hay sao?”

– Các diễn đạt dùng hình ảnh và lấy trong kinh điển Nho gia nên vừa tế nhị vừa khôn khéo và đặc biệt là người viết luôn bày tỏ thái độn khiêm tốn, qusy trọng người tài.

– Sử dụng các từ ngữ diễn tả không gian vũ trụ và xã hội bao la, rộng lớn tạo cảm giác trang trọng, thiêng liêng cho lời kêu gọi hiền tài củ bài chiếu.

6. Về nội dung của bài Xin lập khoa luật

Bàn về sự cần thiết của luật pháp với xã hội nhằm thuyết phục triều đình cho mở khoa luật.

7. Tác giả quan niệm đạo đức cũng chính là luật pháp vì “trái luật là tội, giữ đúng luật là đức”. Theo ông, mọi quyền pháp đều là đạo đức vì không có cái đức nào lớn hơn chí công vô tư. Luật luân phù hợp với đức trời, thậm chí còn đáng gọi là đạo đức tinh vi.

Thấy được tư tưởng rất tiến bộ của tác giả, là người thông thạo cả hán học và tây học; một người có lòng yêu nước sâu sắc.

8. Nghệ thuật biện luận thể hiện trong kết cấu của bài hết sức chặt chẽ

– Biện luận thấu tình đạt lí, thể hiện con mắt nhìn xa trông rộng khi nhìn vể quá khứ, hiện tại và cả tương lai; không chỉ nhìn sang nước mà mở tầm mắt sang cả phương Tây.

– Đây là một bài văn luận thuyết có tính mẫu mực thể hiện chặt chẽ và lô gích của các luận điểm, sự thuyết phục khéo léo trên lập trường của lòng yêu nước sâu sắc.

9. Thế nào là từ nhiều nghĩa?

– Từ nhiều nghĩa là những từ ngoài nghĩa gốc – nghĩa có đầu tiên – còn có nhiều nghĩa khác (nghĩa chuyển, nghĩa phát sinh, nghĩa bóng…).

– Ví dụ: Từ lá

+ Nghĩa gốc: chỉ bộ phận của cây, thường ở ngọn, cành cây, thường có màu xanh, thường có hình dáng mỏng, có bề mặt.

+ Các nghĩa khác:

Lá trong lá phổi: chỉ một bộ phận  của cơ thể người.

Lá trong lá thép, lá vàng, lá bạc: chỉ các vật bằng kim loại mỏng, có bề mặt.

Lá trong lá tre, lá nứa: chỉ các vật bằng tre, nứa mỏng có bề mặt.

10. Điều cần lưu ý khi dùng những từ nhiều nghĩa?

– Cân nhắc nghĩa khi dùng

– Dùng đúng nghĩa, phù hợp với mục đích nói, nội dung và ý nghĩa của câu, đoạn.